بایگانی
فتحعلي شاه قاجار
فتحعلي شاه قاجار[1]
خاقان صاحبقران قاجار فتحعليشاه بن ابوالفتح حسينقلي خان جانسوز شاه بن محمد حسن خا بن شاه قلي خان قو يو نلو[2]، دومين پادشاه قاجار و برادرزاده آقا محمد خان قاجار مي باشد، وي در 24 ربيع الا ول 1212 ه.ق وارد تهران و در بهار ايلان ئيل 1212 ه.ق بر تخت سلطنت تكيه مي زند وي در شهر اصفهان و به تاريخ 1250 ه.ق فوت مي كند . مقبره وي هم اكنون در دارالايمان قم و در جوار حضرت معصومه (س) واقع است .
تاريخ نيمه اول قرن سيزدهم هجري ( مقارن با نيمه اول قرن 19 ميلادي ) از جهاتي چند بخشي از مهمترين قسمتهاي تاريخي است ، زيرا در اين 50 سال وقايع و حوادثي بزرگ در اروپا روي داد كه اثرات آن از حدود اروپا خارج شد و در ساير قطعات عالم وارد گرديد و ايران نيز به نوبه خود از اثرات آن حوادث مهم مانند انقلاب كبير فرانسه و جهانداري ناپلئون بي نصيب نماند .
سياست خارجي ناپلئون اول و عشق او به غلبه بر انگلستان خواه و ناخواه دربار فرانسه و ايران را به هم نزديك ساخت و نزديكي اين دو به يكديگر انگلستان را به عرصه كشمكش سياسي در ايران و آسياي غربي كشانيد . از طرف ديگر شديدترين و طولاني ترين محاربات خارجي ايران بين ايران و روسيه تزاري در اين عصر آغاز شد . اولين نبرد در سال 1218 ه.ق برابر 1803 م آغاز و پس از ده سال در تاريخ 29 شوال 1228 ه.ق برابر 25 اكتبر 1813 و در زماني كه الكساندر اول امپراتور روسيه بود علي رغم رشادت هاي نيروهاي ايراني منجر به شكست ايران گرديده و عهد نامه گلستان [3] امضاء مي گردد، حدود 13 سال بعد در پي شكنجه و آزار مسلمانان نواحي قفقاز و نامه روحانيون آنجا به علماي نجف و كربلا و همچنين سياست موذيانه و بي رحمانه انگلستان در جهت به بازي گرفتن احساسات مردم و براي در تنگنا قرار دادن تزار روسيه ، احساسات مذهبي مردم بر انگيخته شده و علي رغم نظرات عباس ميرزا و ميرزا ابوالقاسم قائم مقام كه جنگ با روسيه را صلاح نمي دانستند [4] و هر دو متهم به روس خواهي شدند ، فرمان جنگ در كمال بي ميلي و زير فشار افكار عمومي از سوي شاه صادر مي شود ، و در تابستان 1241 ه.ق جنگ دوم ميان ايران و روسيه آغاز مي شود متاسفانه اين جنگ نيز ثمري براي ايران نداشته و بعد از حدود 1.5 سال و در زمان نيكلاي اول منجر به شكست و عقد قرار داد و پيمان ننگين تركمانچاي [5] در ژانويه 1828 برابر رجب 1243 ه.ق مي گردد .
نامه هاي عباس ميرزا به فتحعلي شاه در پيكار دوم خواندني است :
» اگر در اين جنگ به من كمك بكنيد ، روس ها را براي هميشه از آذربايجان خواهم راند .«[1]
يا بعد از رشادت هاي وي و سربازان ايراني و عدم ارسال مايحتاج لازم :
» از اين همه بي اعتنائي نزديك است سكته كنم .« [2]
مسئله همداستاني انگلستان و روسيه در مقابل فتوحات ناپلئون دولت انگلستان را به مداخله و ميانجيگري در محاربات ايران و روسيه مجبور نمود و از آن ميان زيان هاي جبران ناپذير به كشور ما وارد آمد .
مسئله جنگهاي ايران و روسيه و توجه شديد دربارهاي فرانسه و انگلستان به ايران و رقابت شديد آن دو با يكديگر ، براي جلب موافقت شاه و درباريان قاجار ، وضعيت سياسي مبهم و غير قابل تفكيكي در ايران ايجاد نمود كه دربار قاجار را از هر جهت به ارتكاب خبط هاي مهم سياسي و اداشت و او را از اتخاذ يك مشي ثابت و رويه روشن و متيني كه هدف آن اصلاح كشور باشد بازداشت .
گاسپار دو ويل [3] در مورد فتحعلي شاه قاجار مي نويسد :
» بخل و خست فتحعلي شاه نا منتهاست .»[4]
لرد كرزن نيز مي نويسد :
» او خانه نشيني و مال اندوزي را نيك دوست مي داشت . افكارش راجع به عظمت مقام خود به پذيرائي سفير بيگانه با طمطراق فراوان و استعمال جواهرات گرانبها در حين جلوس بر تخت طاووس محدود مي شد .«[5]
عباس ميرزا پسر فتحعلي شاه و نايب السلطنه وي بر اثر بيماري سل قبل از فتحعلي شاه در مي گذرد و فتحعلي شاه به خاطر حق شناسي از زحمات نايب السلطنه و رشادت هاي وي در جنگ ها و برابر مفاد قرار داد تركمانچاي ( فصل هفتم ) كه سلطنت ايران را در اولاد عباس ميرزا به رسميت مي شناخت ، بعد از وي پسرش را ( محمد شاه غازي ) به ولايتعهدي برگزيد و خاطر پسران متعدد خود ( علي الخصوص حسنعلي ميرزا و حسينعلي ميرزا ) را كه جوياي تاج و تخت بودند را رنجانيد .
براي مطالعه بيشتردراين عنوان :
[1] معتضد ، خسرو . قصه هاي قاجار . قطره . چاپ اول . تهران . 1384 ص 138
[2] همان ماخذ ، همان صفحه
[3] كلنل و مشاق فرانسوي كه همراه هيات نظامي ناپلئون به ايران آمده بود .
[4] معتضد ، خسرو . قصه هاي قاجار . ص 104
[5] همان ماخذ ، همان صفحه
[2] هدايت ، رضا قليخان . روضه الصفاي ناصري
[3] در روستاي گلستان واقع در قره باغ و در كنار رود سيوا .
[4] برخلاف نظرات آصف الدوله ، امين الدوله ، معتمد الدوله و ميرزا ابوالحسن خان شيرازي كه به آتش جنگ دامن مي زدند .
[5] در قريه تركمانچاي نزديك ميانه .
دوران قاجار 
دیدگاه‌های اخیر